احداث باغ انار

درختچه‌ای است خزان‌دار که البته در نواحی گرم و مرطوب با زمستانهای معتدل همیشه سبز است و حداکثر ارتفاع آن به ۶ متر هم می‌رسد. لازمه میوه‌دهی در انار تابستانهای گرم و پاییز طولانی و خشک است. پایه کروموزومی انار ۸=x و تعداد کروموزوم آن ۱۶ است. انار گیاهی است یکپایه و گرده‌ها ، مادگی خود را به راحتی بارور می‌کنند. البته گرده افشانی بین گلها توسط باد و حشرات نیز میسر است. گلها بعد از ۳ یا ۴ سالگی درختچه روی سیخکها ظاهر می‌شوند. دارای دمگل کوتاه به رنگهای سرخ ، زرد و یا سفید با پهنای ۲ سانتیمتر می‌باشند.

مشخصات گیاه شناسی درخت انار

ریشه : ریشه درخت انار بسته به نوع خاک، اندازه گودال درختکاری، قابلیت نفوذ و ریشه دوانی تا ۱٫۵ متر بطور عمقی و عمودی و ۲٫۵ متر به طور افقی نفوذ و گسترش دارد. و به طور کلی مقدار پراکندگی ریشه های انار به موازات سطح زمین از گسترش بیشتری برخوردار است . در احداث باغ انار توجه به کیفیت توسعه ریشه درختان انار اهمیت تعیین کننده دارد. این موضوع در بخش هرس ریشه و کوددهی مورد بحث قرار خواهد گرفت.

شاخه : شاخه های انار باریک و معمولاً ناهموارند یعنی با توجه به ارقام گوناگون، دارای خارهائی با تعداد و طول مختلف میباشند. مثلا گونه شیرین شهسوار بدون خار و انار ترش سبز از پر خارترین واریته های انارند. شاخه ها به هنگام جوانی دارای مقطعی چهارگوش (مانند نعناع) و در رشد کامل دارای مقطعی دایره ای هستند که بر حسب واریته خارهایی با طول متقاوت دارند. پوست ساقه تقریباً خاکستری است. درختچه انار تولید شاخه های نامنظم میکند. میوه ها در انتهای شاخه ها ی میوه دهنده که آن را میخچه یا اسپور (Spur) میگویند میرویند. اسپورها در واقع شاخه های کوچکی هستند که روی آن جوانه های میوه دهنده یا برگ تشکیل میشود. میخچه های میوه دهنده در روی شاخه ها ۲ تا ۳ ساله به وجود میایند. طول آنها بر حسب سن به یک تا ۲۰ سانتیمتر میرسد. هر میخچه میوه دهنده در طول عمر خود ۳ تا ۴ مرتبه میوه میدهد.این میخجه ها بر عکس میخچه های درخت سیب دارای رشد مستقیم میباشند. اسپورهای مفید و میوه دهنده قالباً در اطراف شاخه ها تشکیل میشوند.

برگ : برگ انارهای وحشی نیزه ای کشیده، صاف و براق، کوچک و به ابعاد ۳ تا ۶ در ۱ تا ۳ سانتیمتر است. رگبرگ میانی آن سفید و مشخص میباشد،برگهای انار اهلی کامل و فاقد گشوارک یا بن برگ میباشد.
برگهای جوان و چند روزه انار حنائی و عنابی رنگند و برگهای کامل آن سبز خوشرنگ و صاف هستند که آثاری از رنگ حنائی نیز در آن جلب نظز میکند. برگهای انار متقابل و گاهی منفرد و یا فراهم اند و تا حدودی شباهت به برگ بید دارند. از نشانه های بارز ضعف عمومی درخت روشن بودن رنگ برگهای انار در اواسط بهار و ابتدای دوره رشد میباشد.

آبیاری بیش از اندازه نیز در تغییر رنگ برگ این درخت موثر است. استفاده صحیح از کودهای آلی و دفن عمیق آن و تنظیم آبیاری و حفظ غلظت بهینه محلول خاک اثر کاملا آشکاری بر رنگ و طراوت برگها دارد. تاثیر کودهای شیمیایی بر تغییر رنگ برگهای درختان انار موقتی میباشد.

گل : گلهای انار بی بو و به رنگهای آتشین یا قرمز مایل به نارنجی دیده میشوند در برخی گونه های زینتی به رنگ سفید و در برخی نیز به رنگ زرد میباشند.
درخت انار ۳ نوبت گلدهی دارد گل اول انار از اواسط فروردین پدیدار شده و بمرور تا اواسط اردیبهشت افزایش میابد این گلها به تعداد فراوان و بیشتر از نوع علفی بوده و حدود ۲۵ درصد از کل گلها به میوه تبدیل و بقیه از درخت ریزش میکنند، همراه گلهای علفی درصدی از گلهای مثمر نیز ریزش میکنند، میوه حاصل از گلهای اول بزرگ و بازار پسند میباشند. گل دوم انار به تعداد محدود در اواخر بهار رویش و میوه حاصل از آن کوچک تا متوسط میباشد. گلهای سوم در اواسط تابستان به میزان محدود میروید که میوه حاصل از آن ریز و ناقص بوده و قابلیت تجاری ندارد.

گلهای انار درشت و به قطر ۳ سانتی متر و طول ۳٫۵ تا ۷٫۵ سانتی متر و به عرض ۳٫۸ تا ۵ سانتیمتر دیده شده است. گلهای کامل به شکل زنگ یا استوانه ای هستند که دارای اعضاء نر و ماده میباشند. گلهایی انار بسته به نوع واریته دارای ۴-۸ کاسبرگ و به همین تعداد گلبرگ میباشد، کاسه گل در امتداد نهنج قرار دارد که لوله ای گوشتی و ضخیم است، گلبرگها بعد از گرده افشانی میریزند. در حالیکه کاسبرگها تا انتها بصورت کنگره های نوک تیز روی تاج میوه انار باقی میمانند. تعداد پرچمهای گل انار نیز بسته به نوع واریته متفاوت و از حدود ۲۱۸ تا ۴۰۲ شمارش شده است. بساکها در انتهای میله پرچم واقع و در میان پرچمها مادگی با یک خامه منفرد و کلالهء گسترده قرار دارد.

سابقاً تصور میشد گلهای انار فاقد شهد هستند لیکن در مطالعات بعدی بطلان این مطلب ثابت شد. مثلا در واریته واندرفول (CV. Wonderful) واقع در منطقه Tucson آریزونای امریکا مقدار شهد به اضافه ۲۷% مواد محلول بدست آوردند.

گلهای انار بر دو نوعند : دسته اول گلهای بارآور یا ثمری (fruitful) که بزرگتر بوده و دارای خامه و پرچم بلند هستند که در آن بساکها و کلاله ها تقریباً هم قد هستند. این گلها کشیده و قطرشان در محل اتصال بیشتر از قطرشان در گردن گل میباشد. دسته دوم گلهای نازا و یا علفی (barren) هستند که اندازه آنها کوچکتر با خامه و پرچم کوتاه بوده و در آنها کلاله ها کوتاه تر و در زیر بساکها قرار دارند. این گلها که قطرشان در محل اتصال کمتر از قطرشان در گردن است بعداً ریزش میکنند. گاهی گلهای حد فاصل یا حد وسط (intermediate) به وجود میایند که ممکن است دارای خامه هایی به بلندی گلهای خامه بلند یا به کوتاهی گلهای خامه کوتاه باشند.

گلهایی که دارای خامه بلند هستند، گاهی تلقیح میشوند و تولید میوه هم میکنند ولی بندرت این چنین میوه هایی میرسند که در این حالت اکثراً بد شکل و معیوب خواهند بود. گلها با خامه کوتاه هرگز تلقیح نشده و بزودی میریزند. گلبرگهای این قبیل گلها به رنگ تیره سرخرنگ بوده و دانه های گرده آن ناقص است. معمولاً گلهای خامه بلند بر روی شاخه های مسنتر رشد میکنند. در حالیکه گلهای خامه کوتاه بر روی شاخه های جوانتر ظاهر میشوند .

کاسبرگ : کاسبرگهای گل انار به تعداد ۴ تا ۸ عدد و ضخیم میباشند که پس از تلقیح و تشکیل میوه روی آن باقی میمانند و با میوه به رشد خود ادامه میدهند.

گلبرگ : گلبرگهای گل انار به تعداد ۴ تا ۸ عدد، به رنگ قرمز و به شکل نیزه و در میان لوبهای کاسه گل (در قسمت داخلی نهنج گلدانی شکل فرو رفته)‌ جای دارند.

پرچم : پرچمهای گل انار متعدد و قائم تا قدری خمیده و در نوک به رنگ قرمز میباشند و دارای بساکهای زردرنگ هستند. پرچمها در قسمت داخلی یک نهنج گلدانی شکل فرو رفته، قرار دارند.

خامه و مادگی : خامه یا مادگی گل انار قرمز مایل به زرد و طول آن معمولاً ۱٫۵۴ سانتیمتر است . کلاله آن تقریباً کروی و سبز مایل به زرد است.

تخمدان : تخمدان انار ناشکوفا و دارای ۸ تا ۹ برچه است که ابتدا روی یک سطح قرار گرفته ولی بعداً روی دو سطح فوقانی و تحتانی قرار میگیرند. در سطح تحتانی سه خانه وجود دارد که طرز قرار گرفتن تخمکها در آن محوری است و در سطح فوقانی ۵ خانه با تخمکهای کناری وجود دارد در درون تخمدان دانه های بسیار زیادی وجود دارد.
هر یک از دانه ها لایه گوشتی آبدار که همان قسمت خوراکی میوه را تشکیل میدهد قرار گرفته اند، این دانه های گوشتی به صورت دسته جمعی در داخل پوست یا کیسه نازکی بسته بندی شده اند.

نهنج : نهنج به شکل فنجان عمیقی است که ته آن ۸ برچه که در دو ردیف واقع شده اند مشاهده میگردد. ۳ تا در طبقه تحتانی که نمایشگر ۳ برچه حلقه خارجی است و ۵ تا در طبقه تحتانی که نمایشگر ۳ برچه خارجی است و ۵ تای دیگر در قسمت فوقانی قرار دارند .

گل آذین : روی شاخه های بارده انار ممکن است از یک تا چندین گل بر روی یک شاخه بوجود آید که یکی از آنها انتهائی و بقیه جانبی و منفرد میباشند.

میوه : محصول نهائی درخت انار میوه ای است درشت و کروی با پوستی به رنگهای زرد روشن تا قرمز تیره، که در بالا دارای تاج یا گردن میوه در اندازه کوتاه تا بلند میباشد این درخت واریته های بسیار فراوانی دارد تاکنون بیش از هفتصد رقم انار در ایران شناسایی شده و ارقام متنوع دیگری در دنیا وجود دارد.

شکل نهایی میوه این درخت تحت تاثیر واریته های آن تغییر کرده و از این رو علاوه بر رنگ پوست میوه، مزه و شکل دانه و درصد آب حبه های انار همچنین دوام و مقاومت آن به امراض و حوادث، متاثر از واریته آن میباشد. وزن میوه های تجاری انار از ۲۰۰ گرم تا حدود ۷۵۰ گرم میباشد. هر چه میوه درشتر و قرمزتر باشد بازار پسندی آن بیشتر است. ما بین پوست بیرونی و حبه های آبدار انار لایه گوشتی نرمی بنام پیه و برنگ عمدتا زرد روشن وجود.

در یک انار متوسط نزدیک به ۸۰۰ حبه وجود دارد، داخل حبه ها مایع اصلی میوه انار با طعم ترش، شیرین و یا ملس قرار دارد در مرکز حبه انار، هسته سختی وجود دارد که دارای روغن گران قیمتی است، این روغن حاوی اسید منحصربفردی با خواص درمانی ضد سرطان میباشد. این محصول بسته به نوع واریته آن از اواسط تابستان تا انتهای پائیز آماده برداشت و عرضه به بازار میباشد. از عمده ترین ارقام انار میتوان به ملس ساوه، شیرین شهوار یزد، دانه سیاه اصفهان، رباب فارس و … اشاره کرد.

موطن انار

انار دارای سابقه کشت طولانی است. بر اساس شواهد تاریخی موجود سابقه کشت آن به ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. موطن اصلی آن خاور نزدیک بویژه ایران معرفی شده است. در حال حاضر مناطق کشت این میوه محدود می‌باشد. در آسیا ، ایران ، افغانستان و ازبکستان ، در اروپا ، اسپانیا و در افریقا ، در کناره‌های شمالی آن (سواحل جنوبی مدیترانه) مورد کشت و کار قرار دارد و در بقیه نقاط دنیا در صورت کشت ، مساحت زیر کشت آن محدود و ناچیز است. نوع ترش مزه انار به صورت وحشی در جنگلهای شمالی ایران به صورت خودرو دیده می‌شود.

افات

کرم گلو گاه انار مهم ترین آفت انار در سایر مناطق کشور محسوب میگردد. خسارت این آفت همه ساله قابل توجه بوده و در مواردی میزان آن از ۳۰ درصد محصول نیز تجاوز می نماید. کرم گلو گاه انار که لاروگونه ای شب پره می باشد زمستان را بصورت لارو در انارهای باقیمانده روی درخت و ریخته زیر درخت سپری می نماید . بررسی های جدید محل های دیگرمانند داخل برخی از سایر میوه ها مانند انجیر و نیر زیر پوستک های درختان را نیز بعنوان محل های زمستان گذرانی لاروهای این آفت به اثبات رسانده است .

در اواسط بهار و همزمان با رشد نسبی میوه های انار حشرات کامل آفت ظاهر شده و تخم های خود را بصورت انفرادی و یا چند عدد درون تاج و داخل پرچم ها قرار می دهد . لاروها پس از خروج از تخم از قسمت تاج میوه وارد میوه شده و به تغذیه از بخش های مختلف درون میوه می پردازند . پس از مدتی با ایجاد تغییر رنگ و لهیدگی در قسمتی از میوه به سادگی می توان میوه های آلوده را ازمیوه های آلوده را ازمیوه های سالم تشخیص داد. سوراخ ایجاد شده در تاج میوه راه ورود قارچ های ساپروفیت را فراهم آورده و معمولا” میوه های آلوده حاوی توده های سیاهرنگ قارچ ها می باشند.لارو تمام دوره رشدی خود را درون میوه سپری نموده و در پایان محددا” به محل تاج میوه مراجعت نموده و درآن جا به شفیره و در نهایت حشره کامل تبدیل شده و بدین ترتیب نسل بعدی آفت آغاز می گردد.

مبارزه با کرم گلوگاه انار

از آنجائی که این آفت تخم های درون تاج میوه های انار ، بین پرچم ها قرارداد ه و لاروها از همان محل مستقیما” وارد میوه شده و تمام دوره لاروی خود را داخل میوه سپری می نمایند از گزند سموم مصون بوده و لذا در حال حاضر هرگونه عملیات سماشی برعلیه آن ها فاقدنتیجه خواهد بود . بهترین روش مبارزه با این آفت روش مکانیکی یعنی جمع اوری و معدوم نمودن انارهای آلوده حاوی لارو می باشد . در این روش مبارزه زمان جمع آوری انارهای آلوده اهمیت بسیار زیادی دارد . از آنجائیکه آفت علاوه بر میوه های آلوده محل های زمستان گذرانی دیگری نیز دارد لذا جمع آوری میوه های آلوده در فصل زمستان در کاهش جمعیت و خسارت آفت تاثیر کمتری دارد . لذا توصیه می گردد عمل جمع آوری میوه های آلوده ازمرداد ماه و همزمان با پدیدارشدن اولین میوه های آلوده شروع شده و تا فصل برداشت ادامه یابد.

از آنجائی که با جمع اوری میوه های آلوده در مرداد ماه و معدوم نمودن آن ها جمعیت نسل دوم آفت صدمه قابل توجهی را دریافت می نماید جمعیت نسل های بعدی آفت در همان سال نیز کاهش یافته و درنهایت خسارت آفت تقلیل می یابد .

بنابراین توصیه می گردد باغداران عملیات جمع آوری و معدوم نمودن انارهای آلوده را از مرداد ماه آغاز نموده و این عمل را به طور مداوم و در دوره های زمانی مختلف تا زمان برداشت محصول دنبال نمایند. بدیهی است بدین ترتیب درزمستان نیز میوه ای روی درخت باقی نخواهد ماند و در نتیجه در کاهش جمعیت آفت در سال بعد نیز موثر خواهد بود .

روش دیگری که در برخی از استانهای کشور و بصورت تلفیق با جمع آوری میوه های آلوده انجام می گیرد استفاده از زنبور پارازیتوئیدتخم این آفت ( تریکو گراما) می باشد . نتایج بدست آمده در استان یزد نشان داده که استفاده از این حشره مفید در چند مرحله و در کنار آن جمع آوری میوه های آلوده درفصل تابستان خسارت آفت را به میزان قابل قبولی کاهش داده است. گزارش هایی نیز مبنی بر مقاومت برخی از ارقام انار نسبت به این آفت وجود دارد.